DE HUIDIGE LEVENDIGE BEELDCULTUUR
Aanleiding voor het onderzoek

In onze huidige maatschappij bestaat een levendige beeldcultuur. Dagelijks worden er ontelbaar veel beelden gedeeld. Onze hedendaagse beeldcultuur kenmerkt zich door snelheid. Een beeld moet direct boeien, anders verdwijnt de interesse van de ontvanger en ‘swipet’ men zonder gêne door naar een volgend beeld. In het voorbijgaan van de beelden is weinig tot geen sprake van kritisch bewustzijn of analyse van wat waargenomen wordt. De informatie die uit de beelden te vergaren is, blijft vaak onderbenut door de ondermaatse visuele geletterdheid van de ontvanger. Er is dus behoefte aan een taal om beelden meer bespreekbaar en inzichtelijk te maken. Jammer genoeg heerst er op dit vlak een taalarmoede ten aanzien van het visuele, wij hebben namelijk nauwelijks woorden om over beelden te praten (Pauwels & Peters, 2005).

Hoe kan het inzetten van visueel onderzoek in fotografielessen de visuele geletterdheid van (jong-volwassen) studenten vergroten?

In dit onderzoek gaat het over het beantwoorden van de onderzoeksvraag hoe het inzetten van visueel onderzoek de visuele geletterdheid kan vergroten bij studenten in fotografielessen. Op dit moment wordt visueel onderzoek vooral binnen sociologie ingezet. Een sociologisch fotograaf zoekt naar dataverzameling door beeld in veldwerk. Het is een vorm van beschrijvend onderzoeken en gaat vooral om analyse en verklaarbaarheid. Binnen de sociologie wordt fotografie behandelt als documentatie, om te tonen wat echt gebeurd. Sociologisch fotografisch onderzoek is een eenvoudige manier om verschillen in cultuur en andere opvattingen te laten zien. Een keerzijde van het inzetten van visueel onderzoek is dat het succes van deze vorm van onderzoek voor een groot deel afhankelijk is van de visuele geletterdheid van de ontvanger. Zonder vaardigheden om beelden te interpreteren wordt de over te brengen communicatie minimaal. Visueel onderzoek is dus voor een groot deel afhankelijk van de capaciteiten van de ontvanger.

Mijn overtuiging is dat binnen de kunsteducatie visuele geletterdheid al verder ontwikkeld is dan binnen de sociologie. Fotografen en beeldende mensen met een interesse voor het kijken naar- en maken van beelden zijn op een andere manier bezig met data uit een beeld vergaren. Zij kijken kritisch naar het beeld; zien een geheel, maar ook een compositie, uitsnede, belichting, bijzonderheden in schaduwpartijen en interessante invalshoeken. Ze analyseren en interpreteren het beeld door hun kennis te gebruiken en hebben wellicht minder tekst nodig om een beeld in perspectief te plaatsen.

De multi-interpretabelheid van beelden zorgt ervoor dat het van meerwaarde is om beelden gezamenlijk te analyseren. Een van de facetten van het ontwikkelen van visuele geletterdheid is het plaatsen van beelden in ruime context (Pauwels et al., 2005). De herkomst van de variabele betekenis van beelden kan terugleiden naar de leertheorie van Vygotsky (1896-1934). Vygotsky veronderstelde dat de (cognitieve) ontwikkeling van een individu plaatsvindt in de sociale context. Zijn complexe en dynamische zone van de naaste ontwikkeling is de kern van het sociaal constructivisme. Volgens Vygotsky’s constructivisme geeft een kijker betekenis aan een beeld door eigen interactie (van Doorn, 2018). Het ontstaan van de dialoog door gezamenlijk beelden te bekijken en te analyseren geeft studenten meer respect, begrip en wederzijds vertrouwen. Reflectie is hierbij een belangrijk onderdeel. De bedoeling van de maker en de perceptie van de ontvanger kunnen verschillen. Dat is geen probleem, zolang de beschouwers in staat zijn om het eigen perspectief te zien als ‘een’ perspectief, niet als het enige mogelijke perspectief. Het delen van nieuwe perspectieven laat een dialoog ontstaan die de visuele geletterdheid van de studenten kan vergroten doordat er inzicht ontstaat in de diversiteit van aspecten die uit de analyse blijkt.

Concluderend ben ik ervan overtuigd dat visuele geletterdheid bijdraagt aan het opleiden en opvoeden van studenten zodat ze kritisch zijn, maar met respect voor de talenten, opvattingen en interesses van anderen (Dewey, 2005). Het stimuleren van de dialoog middels visuele geletterdheid kan daarom een goede methode zijn om de visuele geletterdheid van studenten te vergroten, de connectie te maken en daarmee hun kennis, competenties en karakter te verrijken.

“We do not learn from experience… we learn from reflecting on experience.”
― John Dewey

LITERATUUR:

• Dewey, J. (2005). Art as experience. Penguin.
• Pauwels, L., & Peters, J. M. L. (2005). Denken over beelden: theorie en analyse van het beeld en de beeldcultuur. Acco.
• Van Doorn, E. De Zone van de Naaste Ontwikkeling (ZNO). Geraadpleegd op https://www.stibco.nl/index.php/mogelijkheden/sociaal-constructivisme